Czy zastanawiałeś się kiedyś, na jakim poziomie są oficjalne wymagania dla użycia technologii BIM na projektach, w krajach gdzie jest ona najbardziej zaawansowana? Czy są to żądania, które firma, w której pracujesz, mogłaby spełnić?
W naszym wcześniejszym artykule „9 powodów, dlaczego BIM w Norwegii jest NAJLEPSZY!” możesz przeczytać, że jako pierwszy z powodów wysokiego poziomu użycia technologii BIM w tym kraju, wymieniliśmy wymagania odnośnie BIM stawiane przez władze. Jak to ma się jednak w praktyce? Jak ‘wysokie’ są te wymagania i czy na wszystkich projektach jest tak samo?
Jak dobrze wiemy, każdy projekt jest wyjątkowy. Są projekty mniejsze, większe oraz takie megaduże:-) jak na przykład planowane przeprawy mostowe na drodze E39 na zachodnim wybrzeżu Norwegii (przeczytaj więcej o tym „największym projekcie infrastrukturalnym w Norwegii” tutaj). Tak samo inwestorzy różnią się ze względu na doświadczenie z technologią BIM, fundusze oraz potrzeby.
Aby zawęzić to szerokie zagadnienie, w nowej serii artykułów WYMAGANIA BIM W NORWEGII przyjmiemy kilka założeń:
- Skupimy się na inwestorach publicznych.
- Przedstawimy ogólne podejście danego inwestora do projektów bazujących na modelach.
- Pokażemy wymagania odnośnie użycia technologii BIM na wybranych projektach.
- Wybrane projekty niekoniecznie są reprezentatywne i nie ukazują pełnej strategii BIM danej organizacji. Zdarza się, że na jednym projekcie inwestor wymaga użycia technologii BIM na wysokim poziomie, a na innym nie jest on wymagany w takim samym stopniu.
Stopień użycia BIM na wielu projektach nie jest wiadomy, bo często ani inwestor, ani wykonawca nie dzieli się tą informacją. Seria ta może być więc również miejscem na dyskusję i wymianę doświadczeń oraz dobrych praktyk w branży. Warto wiedzieć, co funkcjonuje w praktyce, a co można jeszcze poprawić.
W całej serii przedstawimy poniższych inwestorów publicznych:
- Statens vegvesen (w skrócie SVV, norweski odpowiednik Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad) – ten wpis.
- Nye Veier – organizacja odpowiedzialna za nadzór nad budową długich odcinków autostradowych, zwykle w systemie zaprojektuj i zbuduj.
- BaneNOR – norweskie linie kolejowe, odpowiednik PKP.
- Statsbygg – Norweski Dyrektorat Publiczny Budowy i Nieruchomości (Norwegian Directorate of Public Construction and Property).
- Equinor – dawniej Statoil – czyli norweska państwowa spółka energetyczna.
- Województwa – odpowiedzialne m.in. za szkoły oraz budynki użyteczności publicznej.
- Lokalne oddziały Służby Zdrowia, sprawujące kontrolę nad budową szpitali.
Niektóre dokumenty i strony, do których podajemy linki są tylko w języku norweskim, jednak mimo to, jeśli ktoś jest zainteresowany, łatwo je może przetłumaczyć przy użyciu np. Google Translate:-)
W niniejszym wpisie zaczynamy od Statens vegvesen. Zapraszamy do czytania!
Spis treści
1. Statens vegvesen
1.1. Ogólna strategia
Statens vegvesen (w skrócie SVV) to norweski odpowiednik Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. W 2018 SVV wydało dokument „Plan oraz strategia Generalnej Dyrekcji jako inwestora”. Jest w nim kilka punktów dotyczących przeprowadzania projektów na podstawie modeli:
- SVV chce być liderem w użyciu nowych technologii do planowania i przeprowadzania projektów na podstawie modeli (model-based) oraz ogólnej cyfryzacji.
- SVV ma być aktywnym uczestnikiem w wyznaczaniu trendów oraz praktyk pracy ze standardami dla projektów bazujących na modelach, zarówno na arenie krajowej jak i międzynarodowej.
- SVV ma wziąć na siebie odpowiedzialność za ustalenie zakresu oraz ustanowienie wspólnego standardu branżowego dla projektów bazujących na modelach.
Planowany „największy projekt infrastrukturalny w Norwegii”, film z oficjalnej strony Statens vegvesen na YouTube: LINK.
1.2. Handbook V770 oraz R700
Już w 2010 roku SVV zaczął prace nad handbook’iem V770 (link do strony norweskiej) odnośnie danych wyjściowych w modelu.
SVV zamierza połączyć dokument V770 wraz z innym istniejącym handbook’iem o nazwie ‘R700 Tegningsgrunnlag’, który obecnie opisuje wymagania odnośnie rysunków. Zmiana wydaje się naturalna – wymagania dotyczące rysunków będą dopasowane do metodyki wykonywania projektu na podstawie modeli, jak i do rozwijającej się technologii oraz rynku.
Po wprowadzeniu nowej rewizji, obowiązywał będzie wymóg korzystania z opisanych w niej metod. W praktyce oznacza to, że modelowanie 3D wraz z kontrolą danych wyjściowych w modelu będą normą we wszystkich przyszłych projektach drogowych.
Samo Statens vegvesen krótko podsumowuje metodę na której bazuje dokument V770 Modellgrunnlag w czterech punktach:
- Oprzyj prace związane z planowaniem i projektowaniem na danych o sprawdzonej jakości. Skontroluj dane wyjściowe (o danych wyjściowych przeczytasz w naszym wcześniejszym artykule) i ich dokładność.
- Opisz istniejącą sytuację w 3D przed rozpoczęciem procesu wczesnej koncepcji, planowania lub projektowania. Stwórz modele 3D które zawierają w sobie istniejący teren, obszary chronione, konstrukcje, infrastrukturę itp.
- Zbuduj drogę dwa razy – najpierw w modelu wirtualnym, a później w rzeczywistości.
- Wykorzystuj dane z modelu, aby usprawnić planowanie, projektowanie i budowę. Może to być analiza poziomu hałasu, zagrożenia powodziowego, jak i wykorzystanie modelu podczas procesu zintegrowanego projektowania czy kontaktu i komunikacji z wszystkimi uczestnikami projektu.
1.3. BIM i projektowanie mostów oraz konstrukcji w infrastrukturze
Jeśli chodzi o projektowanie mostów i konstrukcji w infrastrukturze, istnieje handbook N400 zrewidowany w 2015 roku. Dopuszcza on projektowanie bazujące na modelu, stawiając równocześnie konkretne wymagania, m.in.:
- Należy używać otwartych BIM-formatów.
- Stopień dokładności modelu powinien być co najmniej takiej jakości jak na tradycyjnych rysunkach.
- Dane geodezyjne są pobierane z modelu 3D.
- Należy wykonać kilka rysunków w 2D, m.in. rysunek poglądowy konstrukcji.
Co ciekawe, w najnowszej rewizji z 2015 roku pojawiło się wymaganie odnośnie mostów stalowych, dla których rysunki warsztatowe konstrukcji muszą zostać generowane z modelu 3D, a sam model 3D musi być wykorzystywany w całym cyklu projektu: od planowania i projektowania, aż do produkcji w zakładzie oraz montażu na budowie. W praktyce konieczne jest więc stworzenie dokładnego modelu konstrukcji 3D, który będzie później wykorzystywany przez wielu uczestników projektu budowlanego: projektantów, inwestora, wykonawców i dostawców. Wymagania takiego nie ma dla mostów betonowych czy drewnianych.
1.4. Proces zatwierdzenia konstrukcji bazujący na modelu BIM
Stawianie coraz wyższych wymagań do przeprowadzania projektów na podstawie modeli BIM, bez tradycyjnych rysunków, ma również wpływ na sprawdzanie dokumentacji projektowej. W Norwegii proces ten można przetłumaczyć na ‘niezależną kontrolę’ lub ‘kontrolę trzeciej strony’ (również w angielskim: ‘3rd part control’). Inwestor angażuje wtedy niezależne biuro projektowe i zleca kontrolę dokumentacji, oraz jej stopień, w zależności od stopnia skomplikowania i wielkości konstrukcji.
W ciągu zaledwie kilku lat proces kontroli oraz zatwierdzania został dopasowany do projektów bazujących na modelu, będących wykonywanych ‘bez użycia rysunków’. W obecnej chwili Dyrekcja wymaga wykonania tylko jednego rysunku – rysunku poglądowego konstrukcji. Po za nim, cały proces może zostać przeprowadzony przy użyciu modeli.
Dodatkowo możemy dodać, że już poza samym procesem sprawdzania i zatwierdzania konstrukcji w SVV, na każdym projekcie, istnieje potrzeba ‘wyprodukowania’ pewnych rysunków. Będą one nam potrzebne w procesach, żeby uzyskać wymagane pozwolenia np. z Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, albo żeby rozpocząć roboty związane z wykopami. Niestety okazuje się, że w projekcie ‘bez rysunków’ w rzeczywistości musimy wykonać ich co najmniej kilka;-)
Na swojej stronie internetowej organ sprawdzający SVV, o nazwie Vegdirektoratet, opracował wiele przydatnych opisów oraz dokumentów. Są wśród nich:
- Przykład planu przeprowadzenia projektu bazującego na modelach – w rodzaju BEP (BIM Execution Plan): LINK.
- Przykład opisu modelu branżowego: LINK.
Jeśli chodzi o sam proces kontroli, warto przedstawić kilka jego głównych założeń:
- Kontrola modelu powinna być przeprowadzona na podstawie samego modelu, bez rysunków.
- Nie ma podanych preferowanych programów, jakie projektant lub sprawdzający powinni wykorzystywać do swojej pracy, tak długo jak możliwa jest wymiana informacji przy użyciu otwartych formatów – w plikach .IFC (LINK do artykułów o IFC).
- Komentarze sprawdzającego i odpowiedź projektanta wprowadzane są bezpośrednio w modelu. Wykorzystuje się do tego pliki w formacie BCF (BIM Collaboration Format – LINK do artykułu).
- Żeby zapewnić możliwość śledzenia zmian, plik BCF konwertowany jest dodatkowo do formatu PDF i zapisywany po każdej wymianie komentarzy.
- Pliki PDF oraz BCF, mające odpowiednie nazwy, zapisywane są na platformie ‘w chmurze’ inwestora.
Również wymagania związane z dokumentacją powykonawczą zostały dopasowane do projektów, gdzie używana jest technologia BIM – jej częścią mogą być rysunki albo model. Jeśli podczas projektu wykorzystywano kilka modeli, należy je ze sobą połączyć, aby w dokumentacji powykonawczej był tylko jeden model.
2. Przykłady projektów oraz wymagania i stopień użycia technologii BIM
Wymagania oraz użycie technologii BIM podzielimy w zależności od typu kontraktu, wyróżniając trzy najbardziej popularne: w systemie tradycyjnym, zaprojektuj i zbuduj oraz Partnerstwa Publiczno-Prywatnego.
2.1. System tradycyjny – generalnego wykonawcy
W systemie tym to inwestor dobiera uczestników procesu budowlanego (projektantów, generalnego wykonawcy oraz innych osób) oraz samodzielnie prowadzi większą część procesu budowlanego lub jego całość. Charakteryzuje się tym, że wybór wykonawcy dokonywany jest po już zakończeniu prac projektowych. Generalny wykonawca ma po prostu wybudować to, co zostało zaprojektowane.
Inwestor ma większą kontrolę nad procesem projektowym i może stawiać wyższe wymagania projektantom, właśnie na przykład dotyczące użycia technologii BIM. Dotychczas w większości wypadków samo projektowanie co prawda bazowało na modelach, jednak dla potrzeby budowy produkowane były rysunki. Często nawet kilkaset rysunków, które były częścią kontraktu i które główny wykonawca powinien używać do budowy. Niestety, w tym przypadku nawet posiadając dobrze wykonany model od projektanta z dużą ilością informacji, inwestor nakazując produkcję i wykorzystywanie rysunków, prawie całkowicie ograniczał proces polegający na metodyce BIM.
Z czasem, niektóre projekty zaczęły przybierać formę hybrydową – w dokumentacji pojawiały się i rysunki i modele. Jednym z nich jest budowa Tanabru, opisany w przykładzie poniżej.
Przykład - Most Tana (nor. Tanabru)
Nazwa projektu: E6 Tana bru
Inwestor: Statens vegvesen Region Północ
Czas trwania budowy: 01.2017 – 09.2020.
Formuła przetargu: Generalny wykonawca odpowiadający za budowę.
Jednym z pierwszych projektów, gdzie wymaganie utworzenia modelu 3D konstrukcji stalowej zostało wprowadzone w praktyce, jest most Tana na krajowej drodze E6 na północy Norwegii. Budowa tego 260 metrowego mostu zaczęła się w styczniu 2017 roku. Konstrukcja została wykonana w postaci stalowego przekroju skrzynkowego oraz stalowego pylonu. Skrzynię balastową i fundamenty wykonano z betonu. Początkowo jedynie elementy stalowe były zamodelowane, a dla konstrukcji betonowych utworzono standardowe rysunki. Jednak już po wygraniu przetargu, który został przeprowadzony w formule ‘wybuduj’, wykonawca poprosił inwestora o dostarczenie konstrukcji betonowych zamodelowanych w 3D, łącznie ze zbrojeniem i wszystkimi detalami i informacjami potrzebnymi do budowy. SVV zgodziła się na to oraz w efekcie zauważyła, że na projekcie jest mniej zmian projektowych i popełnionych błędów podczas wykonywania robót.
2.2. System zaprojektuj i wybuduj
System zaprojektuj i wybuduj, czy też po angielsku „design and build”, na dobre zagościł na norweskim rynku budowlanym. Daje on firmom wykonawczym kontrolę nad procesem projektowym oraz jego rezultatem – czyli może on sobie zażyczyć standardowych rysunków, albo modeli, o stopniu dokładności, jaki potrzebuje. Jest to temat rzeka, bo wykonawca, będąc na stosunkowo nowej pozycji odpowiedzialnego za „wszystko” i biorąc na siebie proces projektowania, czasem… sam nie wie czego chce, ani ile (i dlaczego tak drogo?) to kosztuje.
Założenia są następujące: klient stawia ogólne wymagania, na przykład, że projekt ma być przeprowadzony przy wykorzystaniu modeli (tzw. model-based) i przedstawia projekt wstępny. Wykonawca nawiązuje kontakt z firmą projektową, przygotowuje swoją ofertę, a następnie przedstawia ją inwestorowi. W części opisowej oferty uwzględnia opis techniczny, jak i plan wykorzystania metodologii BIM na projekcie.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że w Norwegii, oprócz samej ceny, przy wybieraniu ofert są również brane pod uwagę inne kryteria, które często stanowią 20-40% łącznych kryteriów, w zależności od wielkości przetargu. Są to między innymi: plan organizacji, BHP, plan przeprowadzenia robót, czy właśnie opis techniczny, w którym zawarty jest BIM. Przykładem formuły „zaprojektuj i wybuduj”, gdzie BIM jest wykorzystywany w większym stopniu, niż na innych kontraktach, jest projekt E16 Eggemoen – Olum, opisany poniżej.
Przykład - Projekt E16 Eggemoen-Olum
Nazwa projektu: E16 Eggemoen-Olum
Inwestor: Statens vegvesen Region Wschód
Czas trwania budowy: 02.2019 –>
Formuła przetargu: Zaprojektuj i wybuduj.
Jest to o tyle ciekawy projekt, gdyż główny wykonawca już we wczesnej fazie przetargu sam podjął decyzję, że zostanie on wykonany w całości na podstawie modelu BIM, bez wykorzystywania rysunków. Główny wykonawca założył sobie tym samym dużo wyższe wymagania, niż te stawiane przez inwestora.
Co prawda inwestor w dokumentacji przetargowej żądał, żeby wszystko zaprojektować i wybudować zgodnie z wymaganiami postawionymi w dokumentach V770 Modellgrunnlag oraz R700 Tegningsgrunnlag (patrz punkt powyżej odnośnie V770 i R700) oraz dostarczyć ‘instrukcję BIM’. Wymaganie to mogło być jednak spełnione poprzez wykonanie ogólnego modelu 3D projektu z głównymi elementami oraz stworzenie całej dokumentacji wykonawczej w formie papierowej.
Główną częścią projektu jest most Randselva o długości 634 metrów. Jednym z efektów tego, że główny wykonawca zdecydował się na przeprowadzenie projektu bazując w całości na modelu BIM, jest wygrana w prestiżowym konkursie ‘Tekla Global BIM Awards’ w dwóch kategoriach: Najlepszy Projekt BIM oraz Najlepszy Projekt Infrastrukturalny (‘The Best BIM Project & Best Infrastructure Project’). Więcej o nagrodzie oraz projekcie możesz przeczytać tutaj.
2.3. Kontrakty typu PPP
Statens vegvesen posiada w swoim portfolio również kontrakty typu PPP, co oznacza Partnerstwo Publiczno-Prywatne. Jest to forma współpracy sektora publicznego i prywatnego dotycząca realizacji zadań publicznych.
Jednym z ostatnio zakończonych kontraktów typu PPP to droga krajowa Rv 3/ 25 Løten – Elverum, która została oddana do użytku 3 miesiące przed planowanym otwarciem. Firma Skanska wybudowała 27 km drogi w ciągu 26 miesięcy, co zostało określone jako ‘rekord czasowy’ w Norwegii, równocześnie redukując końcową cenę o 20% w porównaniu do wstępnych założeń (link do artykułu w j. norweskim). Główny wykonawca miał za zadanie zaprojektowanie, sfinansowanie, zbudowanie oraz utrzymanie i zarządzanie drogą przez okres 20 lat.
Projekt rv. 555 Sotrasambandet
Zwróćmy jednak uwagę na kontrakty PPP które są obecnie w fazie przetargowej lub przygotowania i to, co nas interesuje – jak opisywane są wymagania dotyczące technologii BIM. Jednym z najbardziej omawianych projektów PPP w ostatnich latach jest rv. 555 Sotrasambandet w Bergen, o zakładanej cenie ponad 1 miliard euro, czyli około 10 miliardów norweskich koron. W dokumentach przetargowych stawiane są konkretne wymagania dotyczące technologii BIM, w tym między innymi:
- Wymagania dla osoby na stanowisku BIM manager: co najmniej 5 lat odpowiedniego doświadczenia z pracy na projektach o takim samym typie, zakresie, lub stopniu trudności.
- Wszystkie fazy przeprowadzenia projektu mają bazować na modelach na poziomie „BIM Level 3” albo wyższym (o BIM Level 3 możesz przeczytać w naszym poprzednim artykule tutaj).
- Proces przeprowadzenia projektu ma bazować na metodach Lean oraz VDC (Virtual design and construction – o VDC przeczytasz tutaj).
- Główny wykonawca ma za zadanie stworzyć wspólne „źródło informacji oraz współpracy” dla wszystkich uczestników projektu.
- Należy wykonać odpowiednie „instrukcje BIM”, opisujące procedury zapewnienia jakości, wymagań stawianych wykonaniu, użyciu oraz aktualizacji procesów bazujących na modelach.
- Wymagania do modeli i rysunków: cały proces projektowy ma zostać przeprowadzony na bazie modeli, na poziomie „BIM Level 3”.
- Wszystkie obiekty muszą posiadać określony stopień MMI (MMI to z angielskiego Model Maturity Index, czasem stosowany jako alternatywa dla LoD – Level of Development – o MMI możesz przeczytać w tym artykule).
- Generalny wykonawca ma w jak największym stopniu generować rysunki bezpośrednio z modelu BIM.
Jak widzimy, poprzeczka postawiona jest naprawdę wysoko. Pozostaje mieć nadzieję, że główni wykonawcy, projektanci, dostawcy, producenci oprogramowania oraz wszyscy pozostali uczestnicy procesu budowlanego, z inwestorem na czele, zdołają spełnić postawione wymagania. I zyskać niezbędne doświadczenie, żeby na następnym projekcie pójść jeszcze jeden krok dalej!
3. Podsumowanie
Jakie są rzeczywiste wymagania dotyczące technologii BIM w Norwegii? W artykule tym zaczęliśmy od opisu sytuacji na kontraktach przeprowadzanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w tym kraju. Jak widzimy, odpowiedź na to pytanie nie jest prosta – każdy projekt jest unikatowy – z innymi założeniami, różniący się pod względem stopnia skomplikowania, wielkości, lokalizacji, typu kontraktu. Ogólna tendencja w Statens vegvesen jest jednak widoczna gołym okiem – organizacja ta zamierza rozwijać zarówno siebie, jak i rynek i stawia coraz wyższe wymagania, czego przykładem jest warunek wykorzystania „BIM na poziomie trzecim” na Sotrasambandet.
Czy Ty sam miałeś możliwość pracować na projekcie, na którym inwestorem był Statens vegvesen?
Jakie jest Twoje doświadczenie związane ze stawianymi wymaganiami i stopniem użycia technologii BIM na kontrakcie – w Norwegii, albo Twoim własnym kraju?
Jakie są, według Ciebie, największe wyzwania związane ze stawianiem zbyt wysokich (bądź niskich) wymagań do wykorzystania BIMu na projekcie?
Zapraszamy do komentowania poniżej artykułu!
Ten artykuł jest pierwszą częścią serii "Wymagania BIM w Norwegii". W przypadku gdy jest to pierwszy artykuł, na który się natknąłeś, zachęcam Cię do przeczytania kolejnych. Napiszemy w nich o wymaganiach BIM, jakie stawiają pozostali inwestorzy publiczni w Norwegii. Miłej lektury!
