Metodyka BIM w inwestycjach budowlanych jest używana od ponad dekady. Jednakże poziom jej implementacji różni się pomiędzy inwestycjami. Ważnym czynnikiem mający wpływ na zakres wykorzystania BIM jest rodzaj kontraktu budowlanego.
Kontrakt budowlany poprzez swoją formę może zachęcić bądź zniechęcić do używania nowych technologii//innowacyjnych rozwiązań.
W tym artykule chciałbym przybliżyć podstawy związane z rodzajem kontraktów budowlanych oraz w jaki sposób ich formuła może wpłynąć na wykorzystywanie BIM w projekcie.
Zapraszam do lektury!
Spis treści
Inwestycja budowlana
Kontrakt budowlany jest to umowa na świadczenie usług projektowych i/bądź budowlanych w ramach inwestycji budowlanej pomiędzy stronami biorącymi udział w przedsięwzięciu. W branży budowlanej najczęściej jest to umowa pomiędzy inwestorem, projektantem oraz wykonawcą. Na świecie istnieje bardzo wiele rodzajów kontraktów budowlanych. Ich forma różni się ze względu na
- fazę inwestycji,
- sposób finansowania,
- odpowiedzialność i dzielenia ryzyka pomiędzy interesariuszy.
Inwestycja może być finansowana z pieniędzy prywatnych lub publicznych. Kontrakty prywatne mogą obejmować takie projekty jak np: biurowce, budynki mieszkalne, hale logistyczne. Kontrakty publiczne w odróżnieniu do prywatnych częściej obejmują sektor budownictwa infrastrukturalnego (drogi, koleje, lotniska).
Nie sposób opowiedzieć o wszystkich rodzajach kontraktów, dlatego skupię się na najczęściej spotykanych formach używanych na świecie. Niewątpliwymi top 3 umów używanych w branży budowlanej w ostatnich latach są:
- projektuj-ofertuj-buduj (Design-Bid-Build)
- projektuj-buduj (Design-Build)
- IPD (Integrated Project Delivery) – Zintegrowany Proces Realizacji Projektu
Fazy w inwestycji
Każda inwestycja podzielona jest na fazy/etapy. W kontekście inwestycji budowlanych najbardziej uniwersalnym jest podział na:
koncepcja (planowanie) – projektowanie – budowa – zarządzanie
W inwestycjach projektuj-ofertuj-buduj fazy następują po sobie. Najpierw powstaje koncepcja, następnie jest projekt, na podstawie którego obliczany jest koszt budowy. Wycena służy jako wzorzec na podstawie którego wybierany jest wykonawca robót budowlanych.
W inwestycjach projektuj-buduj przebieg etapów nie jest oczywisty. Fazy mogą przebiegać jedna po drugiej lub jednocześnie. Bardzo często można spotkać inwestycje, w których wykonawcy zaczynają prace budowlane z lekkim opóźnieniem w stosunku do początku prac projektowych. Sposób prowadzenie inwestycji zależy od kompetencji wykonawców. Znajomość BIM jest w takim wypadku atutem. Pomocny w tego typu inwestycjach okazuje się MMI, o którym pisaliśmy tutaj.
Z założenia fazy w inwestycjach IPD – Integrated Project Delivery są bardziej dynamiczne. Dzieje się tak między innymi dzięki szybszemu podejmowaniu decyzji. Spotkania projektowe (np. ICE) wszystkich interesariuszy w projekcie, w jednym miejscu (bądź online) odgrywaja kluczowa role. Zamiast czekać dniami (tygodniami) na decyzję można rozwiązać oraz zdecydować nad sporną kwestią w przeciągu jednej sesji. Prowadzi to do zmniejszenia czasu oczekiwania (ang. latency) w projekcie, co przekłada się m.in. na szybszy czas przeprowadzenia inwestycji.
Kontrakty budowlane
Projektuj-ofertuj-buduj
W projektach tradycyjnych jakimi są m.in. projektuj-ofertuj-buduj fazy inwestycyjne przebiegają liniowo, jedna po drugiej. Jest to powszechnie stosowany schemat, zrozumiały przez wszystkie strony umowy.
W tego typu inwestycjach inwestor nie jest zaangażowany w proces tworzenia dokumentacji projektowej. Oczywiście nie jest to reguła. Jednakże bywa tak, że zamawiającego nie interesuje sposób wykonania projektu (dokumentacja projektowa). Interesuje go wyłącznie ukończona dokumentacja na podstawie której może wykonać wycenę robót budowlanych oraz przygotować dokumentację przetargową. W tego typu inwestycjach (w Norwegii są stosowane miękkie kryteria) w dalszym ciągu występuje kryterium ceny jako kluczowe w kontekście wyboru wykonawcy w postępowaniu przetargowym. Tańszy wygrywa.
Projektant nie konsultuje się z wykonawcą projektu ze względu na to, że oba podmioty pracują w dwóch odrębnych fazach. Każda faza jest niezależna od drugiej i jest kontraktowana oddzielnie. Właśnie ten prozaiczny fakt może przełożyć się na większą ilość błędów w projekcie, mniejszą optymalizację pod względem zastosowanych materiałów oraz technologię wykonania obiektu. Prowadzi to do sytuacji, w której inwestor po konsultacji z firmą wykonawczą może żądać poprawek od projektanta do zatwierdzonej uprzednio dokumentacji. Proces przeprojektowania wydłuża czas inwestycji.
Projektuj-buduj
W projektach projektuj-buduj mamy trochę inną sytuację. Znaczącą zmianą w stosunku do kontaktu tradycyjnego jest to, iż na wykonanie usług projektowania i budowania używana jest jedna umowa. W projektuj-oferuj-buduj są to dwie oddzielne umowy.
Inwestor podpisuje umowę z wykonawcą. Ten z kolei podpisuje umowę z projektantem. W większych projektach zdarza się, że układem łączącym projektanta i generalnego wykonawcę jest nowo powołany podmiot prawny (np. konsorcjum).
W kontaktach projektuj-buduj w dalszym ciągu najczęściej stosowanym kryterium wyboru najkorzystniejszej oferty jest cena. Jednakże coraz większą popularnością w krajach skandynawskich cieszy się forma wybierania kontrahentów jaką jest BVP – Best Value Procurement. Jest to metoda posiadająca 5 kryteriów, jedną z nich jest cena, która zwykle stanowi 25%
Wspominaliśmy o BVP tutaj w tym artykule: link
“w metodzie Best Value Procurement (BVP), która staje się coraz bardziej popularna w Norwegii, założonych jest pięć kryteriów, a wśród nich kryterium ceny, które stanowi zwykle 25%. Pozostałe to opis, jak wykonawca planuje przeprowadzić projekt (25%), ocena ryzyka (15%), wartość dodana (10%) oraz kompetencja i doświadczenie kluczowych osób w kadrze (25%).”
W kontraktach projektuj-buduj mamy sytuację, w której projektant i wykonawca współpracują podczas trwania projektu. Idealnie jest wtedy, jeżeli dialog prowadzony jest od pierwszego dnia trwania inwestycji. Metoda BVP powoduje to, iż zwycięzcy przetargu są bardzo dobrze wyselekcjonowani pod względem kompetencji.
IPD - Integrated Project Delivery
I tutaj można wspomnieć o kontraktach IPD – Integrated Project Delivery. Do tej pory spotkałem się z tym typem kontaktów na inwestycjach kubaturowych (szpitale, elektrownie). W kontekście projektów infrastrukturalnych w dalszym ciągu najczęściej wybierane są formy projektuj-ofertuj-buduj oraz projektuj-buduj. Pierwsze próby wykorzystywania tej formy kontraktów w projektach liniowych pojawiają się w Norwegii (Zamawiający: Nye Veier)
Znaczącą różnicą pomiędzy kontraktem projektuj-buduj a IPD jest to, że umowa jest zawierana pomiędzy wszystkimi interesariuszami w inwestycji. Często jako strona w kontrakcie występuje główny podwykonawca, którego część projektu jest kluczowa dla przebiegu całej inwestycji (MEP, Tunel, Most)
Kolejnym elementem charakterystycznym dla IPD jest dzielenie ryzyk, odpowiedzialności, zysków. W interesie każdej strony jest powodzenie w projekcie. Taka forma kontraktu powoduje to, iż interesariusze mają wspólny cel oraz współpracują razem. Często kontrakty w tej formie są dostarczane szybciej. Na ten fakt ma wpływ wiele czynników, m.in poprawiona komunikacja, optymalizacja procesów zatwierdzania, zaangażowanie wszystkich interesariuszy od początku trwania inwestycji.
Interesariusze w projekcie
Zaangażowanie interesariuszy różni się w zależności od rodzaju kontraktu. Inwestycja prowadzona metodą projektuj-ofertuj-buduj przewiduje dwa postępowania przetargowe. Pierwsze, postępowanie mające na celu wyłonienie wykonawców dokumentacji technicznej. Drugie postępowanie wyłaniające wykonawców robót budowlanych. Wykonawca robót budowlanych określa cenę robót w oparciu o dokonaną analizę dokumentacji przetargowej. Jako, że wykonawca nie jest zaangażowany w proces tworzenia dokumentacji projektowej istnieje spore ryzyko, iż mogą się pojawić błędy, które będą wymagały przeprojektowania.
W inwestycjach projektuj-buduj oraz IPD mamy do czynienia z większym zaangażowaniem interesariuszy w projekt. Na grafice powyżej można zaobserwować, iż w inwestycjach, w których wszyscy interesariusze współpracują ze sobą w ramach jednej umowy mobilizacja w projekcie występuje najwcześniej.
BIM
Przejdźmy do ostatniego elementu omawianego w tym artykule. Wykorzystanie nowych technologii/sposobów pracy w różnych typach kontraktów.
W kontraktach projektuj-ofertuj-buduj widzimy wykorzystanie nowoczesnego oprogramowania bądź metodyk zarządzania znanych chociażby z branży IT (Agile). Wykorzystanie BIM jest powszechne w fazie projektowej.
Coraz częściej zamawiający są świadomi korzyści płynących ze stosowania metodyki BIM przez co chętniej żądają wykorzystania tej metodyki w projekcie. Kluczowe jest, aby zamawiający w warunkach umowy w sposób przejrzysty opisał ambicje BIM oraz przeznaczenie dokumentacji.
Charakterystyczne dla kontraktów projektuj-ofertuj-buduj jest to, że praca projektowa przebiega liniowo, procesy następują po sobie, iteracyjnie. BIM implementowany jest indywidualnie w każdej fazie. Mamy tutaj do czynienia z tzw. “Lonely BIM”.
Zamawiający wybierając formę inwestycji projektuj-buduj liczy, że dokumentacja budowlana będzie wyższej jakości. Wykorzystanie BIM jest więc tutaj naturalną koleją rzeczy. W implementacji BIM pomaga wczesne zaangażowanie wykonawcy oraz połączenie fazy projektowej i wykonawczej. Dokumentacja BIM tworzona w fazie projektowej w większym stopniu używana jest w fazie budowlanej. Dzieje się tak, gdyż generalny wykonawca ma realny wpływ na to co zostaje zaprojektowane oraz w jakiej formie dostarczone na budowę. Często zdarza się, że inwestycja zostanie oddana oddana przed czasem.
Można śmiało powiedzieć, że inwestycji IPD nie można wyobrazić sobie bez metodyki BIM. Metodyka BIM polepsza komunikację oraz pozwala na podejmowanie szybszych decyzji. Praca na aktualnych danych, wspólne CDE dla wszystkich interesariuszy ma tutaj sens i nie jest niczym na wyrost.
Ten sposób prowadzenia inwestycji sprzyja, a wręcz narzuca stosowanie nowych technologii oraz nowoczesnego podejścia do zarządzania inwestycją. Jedną z metod zarządzania projektem jest VDC (Virtual Design and Construction), o której podstawach wspominaliśmy tutaj. Metodyka VDC pomaga zorganizować pracę projektową w oparciu o takie elementy jak: cele klienta, cele projektu, ICE – Integrated Concurrent Engineering, PPM – Project Production Management, BIM – Building Information Modeling. Bardzo pomocne okazują się także pomiary oraz metryki, które są stosowane podczas zarządzania projektu zgodnie z VDC.
Podsumowanie
Jak możesz zauważyć istnieje wiele form kontraktów. Różnią się ze względu na fazę inwestycji, sposób finansowania, sposób zaangażowania, odpowiedzialność i dzielenia ryzyka pomiędzy interesariuszy. Wykorzystanie metodyki BIM będzie się różniło między projektami.
Najlepszym środowiskiem do implementacji BIM są projekty projektuj-buduj oraz IPD, w których interesariusze współpracują ze sobą w większym stopniu. Ważne, żeby zdać sobie sprawę, iż poprawny wybór ambicji BIM zależy od formy prowadzenia kontraktu.
W kolejnych artykułach chciałbym przybliżyć Ci różne ambicje BIM oraz ich wpływ na projekt.
Stay tuned!
